ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست؟+ معرفی 5 مورد ارز دیجیتال رایج
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) شکلی نوین از پول رسمی است که توسط بانک مرکزی هر کشور منتشر میشود. این ارز برخلاف رمزارزهای غیرمتمرکز، ثبات و پشتوانه دولتی دارد. هدف از ایجاد آن، افزایش سرعت تراکنشها، کاهش هزینهها، شفافیت مالی و فراهمسازی بستری امنتر برای پرداختها در اقتصاد دیجیتال است.
تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی با سایر ارزهای دیجیتال
امروزه بسیاری از کاربران در صرافی های خرید فروش ارز دیجیتال به دنبال سرمایهگذاری در ارزهای مختلف هستند. اما ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) تفاوتهای بنیادینی با رمزارزهایی مثل بیتکوین یا اتریوم دارد. CBDC توسط بانک مرکزی هر کشور صادر و کنترل میشود، در حالی که ارزهای غیرمتمرکز وابسته به هیچ نهاد دولتی نیستند. این موضوع باعث میشود ارز دیجیتال ملی از ثبات بیشتری برخوردار باشد و برای پرداختهای رسمی، تجارت داخلی و حتی مبادلات بینالمللی قابل اتکا باشد.
بیشتر بخوانید» از جمله رایج ترین رمز ارزهای رایج در بازار ارز دیجیتال، بیت کوین است. نکته قابل توجه درباره بیت کوین این است که با ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)هیچ ارتباط مستقیمی با هم ندارند و تفاوتهای اساسی میان آنها وجود دارد. بیتکوین یک ارز دیجیتال غیرمتمرکز است که بدون وابستگی به دولتها و بر پایه فناوری بلاکچین ایجاد شده و عرضه آن محدود است.
در مقابل، CBDC توسط بانک مرکزی هر کشور صادر میشود، پشتوانه دولتی دارد و بهعنوان نسخه دیجیتال پول ملی عمل میکند. به همین دلیل بیتکوین بیشتر بهعنوان یک دارایی یا ابزار سرمایهگذاری در صرافی خرید بیت کوین ارز دیجیتال شناخته میشود، در حالی که CBDC برای استفاده در مبادلات روزمره و رسمی طراحی شده است.
کنترل عرضه ی ارز دیجیتال ملی
یکی از مهمترین ویژگیهای ارز دیجیتال بانک مرکزی، توانایی کنترل عرضه است. برخلاف ارزهای غیرمتمرکز که محدودیت عرضه آنها از پیش تعریف شده یا وابسته به الگوریتم استخراج است، بانک مرکزی میتواند بر اساس شرایط اقتصادی، عرضه و توزیع این ارزها را مدیریت کند. این موضوع ابزار مهمی برای سیاستهای پولی محسوب میشود و میتواند در کنترل تورم یا تحریک اقتصاد نقشآفرین باشد. به همین دلیل، CBDC جایگاهی متفاوت نسبت به سایر داراییهای دیجیتال دارد.
نظارت و مدیریت ارزهای دیجیتال
بانکهای مرکزی با عرضه ارز دیجیتال ملی امکان نظارت و مدیریت دقیقتری بر تراکنشها دارند. این نظارت میتواند به کاهش جرایم مالی، پولشویی و فعالیتهای غیرقانونی کمک کند. در حالی که ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز به دلیل ماهیت ناشناس بودن، اغلب با چالشهای نظارتی همراه هستند، CBDC با ساختار شفاف و قانونی خود میتواند محیطی امنتر برای مبادلات ایجاد کند. این ویژگی برای دولتها و کاربران اطمینان بیشتری به همراه دارد و باعث میشود اعتماد عمومی به سیستم مالی افزایش یابد.
هزینه کمتر و کارایی بیشتر ارزهای دیجیتال بانک مرکزی
یکی از اهداف کلیدی طراحی ارز دیجیتال بانک مرکزی، کاهش هزینههای تراکنش و افزایش سرعت پرداختهاست. در سیستمهای سنتی، انتقال پول به ویژه در مبادلات بینالمللی، زمانبر و پرهزینه است. اما با CBDC میتوان هزینههای مربوط به واسطهها را حذف کرده و تراکنشها را در کمترین زمان ممکن انجام داد. این کارایی بالا، علاوه بر افزایش رضایت کاربران، برای کسبوکارها نیز سودمند است و میتواند رقابتپذیری اقتصاد کشور را تقویت کند.
پیگیری پرداختهای ارزهای دیجیتال مرکزی
یکی از مزیتهای ارز دیجیتال ملی، قابلیت ردیابی تراکنشهاست. بانک مرکزی میتواند تمامی نقلوانتقالات را در یک دفترکل شفاف و ایمن ثبت کند. این ویژگی علاوه بر کاهش تخلفات مالی، امکان تحلیل دادههای اقتصادی را نیز فراهم میسازد. بر خلاف پول نقد که قابل ردیابی نیست، CBDC شفافیت بیشتری به سیستم مالی میبخشد. البته این موضوع نگرانیهایی درباره حریم خصوصی کاربران به وجود آورده که یکی از چالشهای اساسی در طراحی ارزهای دیجیتال ملی به شمار میرود.
آشنایی با ارزهای دیجیتال ملی
ارز دیجیتال بانک مرکزی یا همان ارز دیجیتال ملی، شکل دیجیتال پول رسمی یک کشور است که توسط بانک مرکزی صادر میشود. هدف اصلی از عرضه این ارزها، ایجاد جایگزینی کارآمد و امن برای پول نقد و ارتقای زیرساختهای مالی است. بسیاری از کشورها در حال تحقیق و آزمایش روی CBDC هستند تا از مزیتهای آن مانند سرعت بالا، امنیت بیشتر و کاهش هزینهها بهرهمند شوند. این ارزها در دو سطح خرد و کلان طراحی میشوند که هر کدام کارکردهای متفاوتی دارند.
ارز دیجیتال ملی خرد
ارز دیجیتال ملی خرد بیشتر برای استفاده روزمره مردم طراحی میشود. این نوع از CBDC جایگزینی برای اسکناس و سکه است و میتواند در خریدهای روزانه، پرداخت قبضها و انتقالات شخصی بهکار رود. ویژگی اصلی این نوع ارز، سهولت دسترسی و سرعت بالای تراکنشهاست. بانک مرکزی تلاش میکند با استفاده از زیرساختهای دیجیتال، امکان پرداختهای ایمن و سریع را برای همه شهروندان فراهم کند. به این ترتیب، مردم بدون نیاز به پول نقد میتوانند مبادلات خود را انجام دهند.
ارز دیجیتال ملی غیر مستقیم
در مدل غیرمستقیم از ارز دیجیتال ملی، بانک مرکزی ارز را صادر میکند اما توزیع و مدیریت آن بر عهده بانکها یا مؤسسات مالی واسطه است. کاربران برای استفاده از CBDC باید حسابی نزد این نهادها داشته باشند. این روش مشابه سیستم فعلی بانکی است و کمک میکند تا فشار کمتری بر بانک مرکزی وارد شود. همچنین، بانکها همچنان نقش کلیدی خود را در ارائه خدمات مالی حفظ میکنند و سیستم به صورت ترکیبی میان بانک مرکزی و شبکه بانکی عمل میکند.
ارز دیجیتال ملی مستقیم
در مدل مستقیم، بانک مرکزی به طور مستقیم با کاربران در ارتباط است و تمامی تراکنشها از طریق حسابهای ایجاد شده در بانک مرکزی انجام میشود. در این حالت، نیازی به واسطههایی مانند بانکهای تجاری وجود ندارد و مردم میتوانند بدون واسطه از ارز دیجیتال ملی استفاده کنند. این مدل بالاترین سطح امنیت و کنترل را برای بانک مرکزی به همراه دارد اما ممکن است باعث کاهش نقش بانکها و تغییرات اساسی در ساختار فعلی بازار مالی شود.
ارز دیجیتال ملی ترکیبی
مدل ترکیبی ارز دیجیتال ملی، تلاشی برای ایجاد تعادل میان دو روش مستقیم و غیرمستقیم است. در این مدل، بانک مرکزی مسئولیت صدور ارز را بر عهده دارد اما توزیع و ارائه خدمات میتواند توسط بانکها و مؤسسات مالی انجام شود. به این ترتیب، هم بانک مرکزی کنترل و نظارت کافی بر عرضه پول دارد و هم بانکها نقش سنتی خود را در ارتباط با مشتریان حفظ میکنند. این روش میتواند کارایی بیشتری به همراه داشته و از چالشهای مدل مستقیم جلوگیری کند.
ارز دیجیتال ملی کلان
ارز دیجیتال ملی کلان (Wholesale CBDC) برای استفاده بانکها و مؤسسات مالی بزرگ طراحی میشود. برخلاف نوع خرد که برای عموم مردم است، این مدل به تسهیل مبادلات عمده مالی، تسویه بینبانکی و پرداختهای کلان اختصاص دارد. استفاده از CBDC کلان میتواند سرعت و شفافیت تراکنشهای بینالمللی و داخلی را افزایش دهد و هزینههای عملیاتی بانکها را کاهش دهد. همچنین، به دلیل امنیت بالا و حذف واسطههای اضافی، این مدل کارآمدی بیشتری در سطح کلان اقتصادی ارائه میدهد.
ارز دیجیتال ملی کلان برای پرداختهای داخلی
در پرداختهای داخلی، ارز دیجیتال ملی کلان میتواند جایگزین سیستمهای سنتی تسویه بینبانکی شود. این مدل امکان تسویه سریعتر و کمهزینهتر میان بانکها را فراهم میکند و ریسک نقدینگی را کاهش میدهد. با پیادهسازی آن، بانکها میتوانند تراکنشهای عمده خود را بدون وابستگی به سیستمهای قدیمی یا واسطهها انجام دهند. این موضوع نه تنها باعث کارایی بیشتر اقتصاد داخلی میشود، بلکه به بانک مرکزی نیز امکان کنترل دقیقتر جریانهای مالی را میدهد.
ارز دیجیتال ملی کلان برای پرداختهای بینالمللی
یکی از مهمترین کاربردهای ارز دیجیتال ملی کلان، تسهیل پرداختهای بینالمللی است. امروزه نقلوانتقالات بینالمللی زمانبر و پرهزینه هستند و به واسطههایی مانند سوئیفت وابستهاند. اما CBDC کلان میتواند با ایجاد شبکههای مستقیم بین بانکهای مرکزی، سرعت و امنیت این تراکنشها را افزایش دهد. این موضوع به ویژه برای کشورهایی که با محدودیتهای بانکی بینالمللی روبهرو هستند اهمیت دارد و میتواند به افزایش استقلال مالی آنها کمک کند.
تشویق و تسهیل نوآوری برای ارز دیجیتال ملی
CBDC میتواند بستری نوین برای نوآوری در خدمات مالی ایجاد کند. با وجود این ارز، شرکتهای فینتک و استارتاپها فرصت خواهند داشت محصولات و خدمات جدیدی طراحی کنند که بر پایه تراکنشهای سریع و ایمن باشد. این امر رقابت در صنعت مالی را افزایش میدهد و در نهایت به سود مصرفکنندگان خواهد بود. بانک مرکزی با ارائه ارز دیجیتال ملی میتواند محیطی را فراهم کند که نوآوری و توسعه فناوریهای نوین در اقتصاد دیجیتال تسهیل شود.
پرداختهای بینالمللی برای ارز دیجیتال ملی
یکی از حوزههایی که ارز دیجیتال ملی میتواند تحول بزرگی ایجاد کند، پرداختهای بینالمللی است. در حال حاضر این پرداختها به واسطههای متعدد وابستهاند و هزینههای بالایی دارند. CBDC با ایجاد کانالهای مستقیم بین بانکهای مرکزی کشورهای مختلف، سرعت و شفافیت تراکنشها را افزایش داده و هزینهها را کاهش میدهد. این موضوع به ویژه برای تجارت خارجی و سرمایهگذاران اهمیت بالایی دارد و میتواند رقابتپذیری اقتصادی کشورها را در عرصه جهانی تقویت کند.
فراگیری مالی برای ارز دیجیتال ملی
یکی از اهداف کلیدی ارز دیجیتال ملی، ارتقای فراگیری مالی است. بسیاری از افراد در کشورهای در حال توسعه دسترسی کافی به خدمات بانکی ندارند. با ارائه CBDC، آنها میتوانند بدون نیاز به حساب بانکی سنتی، به پول دیجیتال امن دسترسی پیدا کنند. این امر باعث میشود تعداد بیشتری از افراد وارد چرخه اقتصاد رسمی شوند و فرصتهای اقتصادی گستردهتری در اختیارشان قرار گیرد. در نتیجه، شکاف مالی و اجتماعی کاهش مییابد و رشد اقتصادی تقویت میشود.
گسترش دسترسی عمومی به پول امن بانک مرکزی
ارز دیجیتال ملی به مردم امکان دسترسی مستقیم به پولی امن و تضمینشده توسط بانک مرکزی را میدهد. برخلاف سپردههای بانکی که در معرض ریسک ورشکستگی بانکها هستند، CBDC پشتوانه کامل بانک مرکزی را دارد. این ویژگی اعتماد عمومی را تقویت میکند و باعث میشود افراد بیشتری تمایل به استفاده از این ارز داشته باشند. دسترسی گستردهتر به پول امن میتواند نقش مهمی در پایداری مالی و کاهش ریسکهای سیستم بانکی ایفا کند.
خطرهای بالقوه ارز دیجیتال ملی
در کنار مزایا، ارز دیجیتال بانک مرکزی خطرهایی نیز به همراه دارد. از جمله این خطرها میتوان به تغییر در ساختار بازار مالی، کاهش نقش بانکها، تهدید حریم خصوصی و حتی احتمال خروج سپردهها از بانکهای تجاری اشاره کرد. علاوه بر این، اگر طراحی آن بهدرستی انجام نشود، میتواند موجب بیاعتمادی عمومی یا نوسانات اقتصادی شود. به همین دلیل، بانکهای مرکزی باید با دقت و احتیاط بالا در مسیر توسعه و اجرای CBDC گام بردارند.
- تغییرات در ساختار فعلی بازار ارز دیجیتال ملی
- کاهش تسهیلات بانکی در ارز دیجیتال
- محدودیت جغرافیایی برای ارز دیجیتال ملی
- نوسانهای قیمت ارزهای دیجیتال ملی
کدام کشورها ارز دیجیتال ملی را عرضه کرده اند؟
چندین کشور تاکنون ارز دیجیتال ملی خود را عرضه کرده یا در مرحله آزمایشی قرار دادهاند. چین با یوان دیجیتال از پیشگامان این حوزه است. باهاما نیز “سند دلار” را معرفی کرده و کشورهای اروپایی، آمریکا و هند در حال بررسی پروژههای مشابه هستند. هدف این کشورها افزایش کارایی سیستم مالی، کاهش هزینههای تراکنش و تقویت استقلال پولی است. گسترش CBDC نشان میدهد این فناوری به سرعت در حال تبدیل شدن به بخش جداییناپذیر اقتصاد جهانی است.
کلام پایانی
CBDC میتواند آینده نظام مالی جهانی را متحول کند و جایگزینی نوین برای پول نقد و تراکنشهای سنتی باشد. هرچند مزایایی چون امنیت، شفافیت و کارایی بالاتر دارد، اما چالشهایی مانند تهدید حریم خصوصی و تغییر در ساختار بانکی نیز مطرح است. با مدیریت درست، ارز دیجیتال ملی نقشی کلیدی در اقتصاد دیجیتال ایفا خواهد کرد.
منبع: مرجع تخصصی معرفی صرافی ارز دیجیتال، متاویس
